เป็นหมีที่มีขนาดเล็กที่สุดในโลก เมื่อยืนสองขามีความสูงราว 120 เซนติเมตร หนัก 64 กิโลกรัม ขนสีดำสั้นเกรียน ที่หน้าอกมีเส้นสีครีมเป็นรูปตัวยู (U) บางตัวอาจมีลายแบบอื่นเช่นเป็นวงหรือเป็นขีดโค้ง ตีนทั้งสี่มีเล็บยาวโค้งแหลมคม เล็บอาจยาวได้ถึง 6 นิ้ว เขี้ยวยาวกว่าหมีชนิดอื่น ลิ้นยาวมาก หางสั้นราว 2 นิ้ว หูกลม ตัวผู้หนักประมาณ 30-60 กิโลกรัม ส่วนตัวเมียหนักราว 20-40 กิโลกรัม ตีนของหมีหมาชี้เข้าเช่นเดียวกับหมีสล็อท (Melursus ursinus) ทำให้ท่าเดินดูคิกขุแบบนกพิราบ

หมีหมามีสองชนิดย่อย คือ Helarctos malayanus malayanus พบในแผ่นดินใหญ่และสุมาตรา และ Helarctos malayanus euryspilus พบเฉพาะบนเกาะบอร์เนียว

หมีหมาหากินในป่าฝนเขตร้อน พบในจีนตอนใต้ พม่า บังกลาเทศ มาเลเซีย ไทย ลาว กัมพูชา เวียดนาม เกาะสุมาตราและบอร์เนียว

หมีหมาปีนต้นไม้เก่ง กินได้ทั้งพืชและสัตว์ เช่นแมลง ผลไม้ สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนมขนาดเล็ก กิ้งก่า รังผึ้ง และนก หากินตอนกลางคืนเป็นส่วนใหญ่ ตอนกลางวันจะขึ้นไปพักผ่อนบนต้นไม้ ประสาทรับกลิ่นดีมาก สายตาไม่ค่อยดี

ลูกหมีหมาซุกซนและขี้เล่น ชาวบ้านบางท้องที่จึงชอบจับไปเป็นสัตว์เลี้ยง แต่เมื่อโตขึ้นหมีหมาจะเป็นสัตว์ที่ดุมาก ในประเทศไทย มีรายงานว่าหมีหมาจู่โจมทำร้ายคนแบบไม่ให้สุ้มให้เสียง และเป็นหนึ่งในสัตว์เพียงไม่กี่ชนิดที่เสือโคร่งไม่อยากข้องเกี่ยวถ้าไม่จำเป็น ขนที่สั้นเกรียนหนาแน่นและลื่นช่วยให้หมีหมาป้องกันตัวได้เป็นอย่างดี เมื่อศัตรูจับหรือกัด หมีหมาจะบิดให้ลื่นหลุดจากคมเขี้ยวและอุ้งเล็บกลับมาแว้งกัดได้

หมีหมาไม่ต้องจำศีล ผสมพันธุ์ได้ตลอดทั้งปี ตั้งท้องนานประมาณ 96 วัน มักออกลูกทีละสองตัว ลูกหมีแรกเกิดหนัก 280-340 กรัม เมื่ออายุได้สองสามเดือนก็เริ่มวิ่งและตามแม่หากินได้ หย่านมเมื่ออายุ 18 เดือน และเริ่มหากินเองได้เมื่ออายุได้ปีครึ่งถึงสองปีครึ่ง ถึงวัยเจริญพันธุ์เมื่ออายุ 3-4 ปี ในแหล่งเพาะเลี้ยงหมีหมาอยู่ได้ถึง 28 ปี

ศัตรูในธรรมชาติของหมีหมามีไม่มากนัก เช่นเสือโคร่ง เสือดาว เสือลายเมฆ หมีควาย งูเหลือม แต่ศัตรูที่ร้ายที่สุดของหมีหมาก็คือ คน หมีหมาถูกคุกคามอย่างหนักทั้งการสูญเสียป่าไม้ถิ่นที่อยู่อาศัยและถูกล่า เช่นเดียวกับหมีทั้งหลายที่เป็นที่ต้องการในตลาดยาจีน แต่หมีหมาโชคร้ายกว่าเพราะเป็นที่ต้องการมากที่สุด ไม่ว่าจะเป็น อุ้งตีน ถุงน้ำดี เนื้อ ไขมัน ไขสันหลัง เลือด กระดูก ในไต้หวัน ซุปอุ้งตีนหมีที่ทำจากหมีหมาเป็นที่นิยมมาก ในมาเลเซีย ชาวบ้านบางแห่งนิยมเลี้ยงหมีหมาไว้เป็นสัตว์เลี้ยง ในการเลี้ยงหมีหมาจะต้องเลี้ยงตั้งแต่ยังเล็ก นั่นคือแม่หมีจะต้องถูกฆ่าเพื่อชิงลูกอ่อนมาเลี้ยง

แม้ปัจจุบันการค้าขายอวัยวะหมีเป็นเรื่องต้องห้ามในหลายประเทศ แต่ไต้หวันและเกาหลีใต้ยังคงเป็นศูนย์กลางของนักกินหมี สองประเทศนี้ยังคงไม่เข้าร่วมสนธิสัญญาไซเตส ความเชื่อเกี่ยวกับการบริโภคสัตว์ป่าของคนในวัฒนธรรมนี้ได้หยั่งลึกจนยากจะเปลี่ยนแปลง

ไอยูซีเอ็นประเมินสถานภาพของหมีหมาว่าอยู่ในระดับเสี่ยงสูญพันธุ์ (2550) ไซเตสจัดไว้ในบัญชีหมายเลข 1

ทราบหรือไม่?

●ภาษามาเลย์และอินโดนีเซียเรียกหมีหมาว่า Beruang Madu มีความหมายว่า “หมีน้ำผึ้ง”
●ในแคว้นอัสสัม มีหมีสามชนิดอาศัยอยู่ในพื้นที่เดียวกัน คือหมีหมา หมีควาย และหมีสล็อท เป็นพื้นที่เดียวในโลกที่พบหมีเอเชียทั้งสามชนิด